Sinds de start van de oorlog in Oekraïne heeft de Europese Commissie verschillende sanctiepakketten uitgerold. De economische impact van deze sancties op Rusland is significant en partijen aan Rusland gelieerd en/of op zoek naar commercieel gewin, zoeken voortdurend naar manieren om die sancties te omzeilen. Dit heeft ertoe geleid dat controle op import en export het voorbije jaar alleen maar belangrijker is geworden. Voor douanediensten en havenautoriteiten is het vaak zoeken naar een speld in een hooiberg, en een lastige opdracht om erop toe te zien dat alle sancties correct worden gerespecteerd. Gelukkig hebben ze de hulp van algoritmes en AI-modellen om betere en diepgaandere controles te garanderen.

Energiefacturen die afgelopen winter ongeziene hoogte bereikten, ongekend hoge inflatie … De gevolgen van de EU-sanctiepakketten zijn bij niemand onopgemerkt gebleven. Met een dergelijke impact willen burgers uiteraard wel zeker zijn dat sancties doelgericht zijn, goed worden nageleefd, en dat het land waarop ze gericht zijn – Rusland in dit geval – niet door de mazen van het net weet te glippen.

Controle op import en export was ook voor de crisis natuurlijk al belangrijk, maar voor douanediensten is dat door een gebrek aan middelen en informatie vaak niet eenvoudig. Daarnaast zijn de belangen groot. Individuen en instanties die sancties willen ontwijken, zoeken steeds creatievere manieren om dit onopgemerkt te doen.

Embargo op ruwe olie

In december 2022 ging het zesde sanctiepakket in uitvoering. Hiermee kwam er een verbod op de import van ruwe olie (en sinds februari 2023 ook geraffineerde olieproducten) uit Rusland. Enkel EU-lidstaten die door hun ligging afhankelijk zijn van Russische voorraden en geen andere mogelijkheden hebben, krijgen een uitzondering. Tegelijk legde Europa ook  beperkingen op om handel in Russische olie te faciliteren wanneer deze olie verkocht wordt boven een prijsplafond. Onder het faciliteren van handel in Russische olie valt bijvoorbeeld het verschepen, maar ook zaken als verzekeren of bijtanken van olietankers die ruwe olie verschepen. Meteen na de invoering van het embargo ontstonden er dan ook opstoppingen, omdat Turkije olietankers tegenhield om te controleren of ze nog wel over de juiste verzekeringspapieren beschikten.

Op het hoogtepunt in maart 2022 maakten de EU-landen gezamenlijk meer dan 25 miljard USD over naar Rusland voor olie en gas, volgens het gerenommeerde instituut Brueghel. Stel dat een olietanker Russische olie naar bijvoorbeeld een Egyptische haven brengt. In principe kan de tanker de lading daar afleveren, waarna een Europees schip ermee naar Rotterdam zou kunnen reizen. Een ander scenario zou kunnen zijn  de olie voor de kust stiekem over te laden (ship-to-ship transfer) op een schip dat de Europese havens wel mag binnenvaren.

Voor de douane in de haven lijkt zo’n lading schoon en is het zeer arbeidsintensief om een schip te checken op alle mogelijke ontwijkingen van sancties. Maar met behulp van analytics en AI kunnen we wel degelijk in kaart brengen waar de olie vandaan komt en zelfs locaties identificeren die mogelijk als doorgeefluik voor Russische olie fungeren.

Predictive Fleet Analytics

De voorbije jaren heeft Lloyd’s List Intelligence, provider van maritieme data en analytics, samen met analytics-expert SAS een systeem (Predictive Fleet Analytics) opgezet dat voorspelt waar en wanneer een schip zal aanmeren, hoe lang het zal duren om een lading te lossen, enzovoort. In tegenstelling tot vliegtuigen zijn schepen immers niet verplicht om die informatie op voorhand te delen. Wel moeten ze over een Automatisch Identificatiesysteem (AIS) beschikken dat signalen over hun locatie uitzendt. Op basis hiervan kunnen algoritmes de routes van schepen in kaart brengen. Krachtige computers volgen voortdurend elke beweging van grote schepen. Samen met SAS ontwikkelde Lloyds List Intelligence algoritmes die continu leren en zo steeds beter kunnen voorspellen wat de bestemming en de tijd van aankomst van een schip zal zijn. De ontwikkelde oplossing kan dit zelfs al meerdere dagen op voorhand.

Behalve om routes te voorspellen, kan zo’n systeem natuurlijk ook gebruikt worden om afwijkingen in het traject vast te stellen. Bijvoorbeeld als een schip dark gaat en z’n AIS uitzet om bepaalde praktijken te verdoezelen, zoals de bovengenoemde ship-to-ship transfer van olie. AI-technologie kan in dat geval berekenen hoe lang het schip in kwestie precies dark gaat en welke olietankers er in de buurt liggen die de olie kunnen overnemen. Het is zelfs mogelijk om verschillen in diepgang van het schip te controleren, zodat het algoritme aan de hand van een score kan weergeven hoe waarschijnlijk het is dat er olie van het ene op het andere schip is overgeladen.

Voor de autoriteiten is dit waardevolle informatie die ze kunnen gebruiken bij de controle van een lading.  Een game changer hierin is dat autoriteiten al dagen op voorhand weten welk schip wanneer zal aanmeren, en direct inzicht verkrijgen in de structuur van eigenaren achter het schip.  Bovendien kan de software relevante feiten of data detecteren die kunnen helpen om te bepalen of er sancties zijn overtreden door het schip of een van zijn eigenaren, waardoor de autoriteiten veel beter voorbereid zijn. Deze informatie kan eveneens door verzekeraars gebruikt worden om te beslissen of ze een olietanker ‘mogen’ verzekeren, zonder zich schuldig te maken aan overtreding van sancties, waarop zware straffen staan.

Van olie tot fraude

Samen met Lloyd’s List Intelligence heeft SAS verschillende scenario’s ontwikkeld die de technologie kan detecteren. Uiteraard is dit voor uiteenlopende partijen erg interessant. In Europa hebben Griekenland en Malta veel baat bij de inkomsten uit het verschepen van olie. Het mag uiteraard niet zo zijn dat zij door de Europese sancties inkomsten mislopen waar niet-Europese partijen dan van profiteren. Ook voor de bescherming van onze lokale olieraffinaderijen in België en Nederland is het belangrijk dat er goed wordt gecontroleerd op de naleving van de EU-sancties door alle EU landen.

De algoritmes van SAS helpen overigens niet alleen bij het volgen van olietransport, maar helpen ook financiële instellingen te controleren dat Russische Oligarchen die op de sanctielijsten staan, geen transacties maken. Daarnaast helpt door SAS ontwikkelde AI ook bij de controle op de export van hightech producten en chips. In de zomer van 2022 kon AI zelfs steun bieden bij de detectie van graandiefstal uit Oekraïne.

SAS werkt sinds het uitbreken van de oorlog intensief samen met overheidsinstanties en private partijen, waardoor het unieke oplossingen en ervaringen heeft ontwikkeld om effectieve controles  op de ingestelde sancties te ondersteunen. De geopolitieke en economische belangen zijn nog nooit zo groot geweest. Met behulp van algoritmes en AI-modellen krijgen douanediensten en overheidsinstanties toegang tot snelle en nauwkeurige informatie die nodig is om controles aan te scherpen en erop toe te zien dat de EU-sancties hun doel niet missen.